یوزپلنگ

وقتی توله یوزپلنگ‌های آفریقایی را در یکی از مراکز بازوحشی‌سازی کشور آفریقای جنوبی دیدم فقط به یک چیز فکر می کردم. چنین صحنه‌ای را روزی در ایران خواهیم دید؟
زایمان موفق یوزپلنگ آسیایی در اسارت، رویایی است که بسیاری از ما برای سال‌ها در سر می پروراندیم. همگی فکر می‌کردیم «کوشکی» و «دلبر» قرار است این اتفاق بزرگ را رقم بزنند اما آنقدر مانع بر سر راه تلاش‌های تکثیر در اسارت رخ داد که نوبت به نسل بعد یعنی «ایران» رسید. مسیری طولانی را آمده‌ایم. مسیری که برایش افراد بسیاری تلاش کرده‌اند و هزینه مالی و اعتباری داده‌اند. محیط‌بانانی که از جان و حتی مالشان مایه گذاشتند و مدیرانی که در زمان تصمیم سازی، تصمیم ساختند و نگران میزشان نبودند.

این اتفاق، ثمره یک تلاش واقعی، علمی و تیمی است و دست یافتن به این مرحله، بدون شک میمون و فرخنده است. اما چرا «ذوق زده» نیستم؟ رسیدن به این مرحله اگرچه در ایران که هنوز هم برخی در شبکه‌های اجتماعی به ما پیام می‌دهند جفتگیری طبیعی یوزپلنگ در اسارت غیرممکن است و هیچگاه در جهان رخ نداده، بسیار مهم است اما در مقیاس جهانی، به هیج عنوان کار شاقی نیست! به طور مثال، از جمعیت ۱۲۱۸ فردی یوزپلنگ‌هایی که در سال ۱۹۹۴ در اسارت زندگی می‌کردند، ۸۸۰ فرد (۷۲٪) در اسارت زاده شده بودند. البته این تنها آمار رسمی است و آمار واقعی و توله‌گیری‌های غیرقانونی احتمالا بسیار بالاتر بوده. حالا ما در ایران برای جشن رفتن اولین زایمان یوزپلنگ در اسارت آماده می‌شویم. ما در حفاظت از یوزپلنگ، زیستگاهش و ژن‌هایش، بیش از این‌ها از جهان عقب هستیم. اگرچه رسیدن به این نقطه یک اتفاق مهم و دستاوردی بزرگ برای کشور ما ایران است اما مهم‌تر از این زایمان، دلیل تمام تلاش‌ها برای این اتفاق است.

مداخله انسان و جفتگیری انتخابی افراد یک گونه در خطر انقراض، باید هدف حفاظت داشته باشد. به این معنا که انتخاب افراد همانقدر مهم است که سرنوشت زاده‌ها اهمیت دارد. در ابتدای دور جدد تلاش ها برای تکثیر در اسارت یوزپلنگ، قرار بود یوزپلنگ‌های نر از زیستگاه جنوبی که شواهد متقن حضور یوزپلنگ ماده ندارد زنده‌گیری شوند. بدین ترتیب، جفتگیری یوزپلنگ‌های نر زیستگاه جنوبی با ماده‌های زیستگاه‌های شمالی ممکن بود تنوع ژنی بالاترین نسبت به جفتگیری «کوشکی» یا هر نر دیگر شمالی ایجاد کند. آن‌هم زمانی که بر اساس شواهد در دسترس، یوزپلنگ‌های نر جنوبی در شرایط طبیعی هیچ شانسی برای انتقال ژن خود نداشته و ندارند.

مسئله هیچگاه داشتن چند توله یوزپلنگ نبوده است. مسئله مسیری است که انتظار می‌رفته سازمان حفاظت محیط زیست برای نجات یوزپلنگ از انقراض انجام دهد. تکثیر در اسارت یا روش متعالی‌تر آن، تکثیر در شرایط نیمه اسارت و در فنس‌های بزرگ، تنها یک تکه از پازل پیچیده حفظ افراد گونه و ژن در خارج از روند و زیستگاه طبیعی است. حفاظت خارج از زیستگاه یا در شرایط کنترل شده هم در بحرانی‌ترین شرایط، تمام مسئله حفاظت از گونه نیست. باید مراقب باشیم این اتفاق، هرقدر مهم و بزرگ، ما را دچار خوش‌بینی در تغییر سرنوشت یوزپلنگ در ایران نکند.

هنوز پس از سال‌ها حفاظت از یوزپلنگ و علیرغم صدها جلسه کارشناسی، نقشه راه مشخصی برای حفاظت یوزپلنگ در زیستگاه در دسترس نیست. خروجی جلسات و مستندات هیچگاه به یک برنامه جامع مورد توافق حداکثری کارشناسان تبدیل نشده است. این وضعیت برای یوزپلنگ‌های در اسارت به مراتب مبهم و پیچیده‌تر است. به‌طور مثال، سرنوشت‌ توله‌های «ایران» چه خواهد شد؟ پس از دو سال، «ایران» و فرزندانش آماده جفتگیری و زادآوری خواهند بود. تا آن زمان ممکن است نرهای زیستگاه جنوبی که هنوز برنامه‌ای برای زنده‌گیری آن‌ها اعلام نشده زنده نباشند. آن‌ها امروز در حدود ۱۲ سال دارند و یوزپلنگ‌های زیادی در طبیعت به سن ۱۴ سالگی نمی‌رسند. احتمال زایا بودن نیز در این سن بالا به مراتب پایین‌تر است. شاید فرصت حفظ ژن این یوزها برای همیشه از دست رفته باشد. از سوی دیگر «دلبر» همین حالا نیز شانس جفتگیری و زایمان طبیعی را از دست داده. بنابراین توله‌های نر «ایران» نیز با مشکل مشابه مواجه خواهند بود و از همین فردا باید برای این مسئله آماده شد.

در هر صورت باید امیدوار باشیم، موفقیت اولین قدم در حفظ یوزپلنگ در شرایط کنترل شده، پیشرانه‌ای باشد تا مسیر نجات یوزپلنگ ایرانی را هرچه سریعترهمواره و البته شفاف کند. پژوهش‌ها گسترده‌تر و فعالیت‌های حفاظتی جدی‌تر از پیش دنبال شوند تا زیستگاه را آماده بازگشت احتمالی فرزندان و نواده‌های «ایران» کنند.

مقدمه

چند سالی هست که در صفحات مختلف می‌خوانید: «فرق یوزپلنگ آسیایی با آفریقایی در داشتن یال در یوزپلنگ  ایرانی است.»

منظور نگارنده‌ها از «یال» در این نوشته‌ها، موهای بلند یوزپلنگ‌ها در پشت گردن است. اما آیا واقعا یوزپلنگ‌های آسیایی بر خلاف آفریقایی‌ها یال دارند؟

تمامی یوزپلنگ‌های جوان چه در ایران و چه در آفریقا، موهای بلندی پشت گردن دارن که به اون Mantle گفته میشه. این‌ موهای روشن، تا چند ماهگی به شکل تصویر اول که آفریقایی هستند، پشت گردن و کمر توله یوزها وجود دارند. حوالی چهار ماهگی یوزها این موها را از دست می‌دن. بعضاً موهای پشت گردن تا مدت بیشتری بلند می‌مانند اما رنگ سفید خودشون رو از دست می‌دن.

موهای سفید برای استتار توله یوزها در میان بوته‌ها بسیار کمک کننده است. همچنین برخی منابع ذکر کردن که این موهای سفید اون ها رو به رودک عسل خوار که یک گونه بسیار مهاجمه شبیه می‌کنه و احتمالا گوشتخواران بزرگ جثه رو ازشون دور نگه میداره!

رودک عسل‌خوار

در یک حالت دیگه هم موهای پشت سر رخ نمایی می‌کنن. وقتی حیوان جوان، در پوشش زمستانی قرار داره. نمونه اش رو در گربه‌های شهری هم دیدین. گربه ‌ها در هوای سرد موهای بلندتری دارن و به نظر نژادی متفاوت میان. ما در ایران چون معمولا (نه همیشه) دمای سردتری در زیستگاه‌ها داریم، دیده شدن یوزها در پوشش زمستانی عجیب نیست. اما در آفریقا خیلی معمول نیست.

داستان یال یوزپلنگ ایرانی از کجا اومد؟

تصویر طراحی شده برای پیراهن تیم ملی که مورد تایید فعالین محیط‌زیست بود

سال نود و سه یه بنده خدایی از ما عکس گرفت تا برای طرح یوز پیرهن تیم ملی اتود بزنه. اون سه خط بالای سر رو می‌بینید؟ بهش توجه نکردیم. بعد از رونمایی پیرهن، اون بنده خدا مصاحبه عجیبی کرد!

این مصاحبه شد منشا تمام یوزهای یالدار ایرانی!

کوشکی

کوشکی یوزپلنگ جوان ایرانی

خودش تصویر بالایی رو دیده بود و من تصویر پایینی یعنی تصویر «کوشکی» در سال‌های اول زندگی با موهای بلند رو براش بردم. پایین افتادن سر هم مزید بر علت شناسایی «یال» برای کوشکی شده بود به دست آقای نقاش.

لازم به توضیحه که کوشکی در عکس در حالت دفاعی قرار داره(احتمالا نزدیکش چند انسان هست). حالت دفاعی گربه‌ها و پف شدن رو که دیدین؟ حالا تصویر آخر رو ببنید. موی بلند گردن در یوز آفریقایی…

چرا این چیزها را نوشتم؟

بزرگترین تعجبم در این سال‌ها اینه که چطور یک حقیقت اشتباه، توسط رسانه می‌تونه تا این حد پخش بشه که درست کردنش کار آسانی نیست. اینکه مردم فکر کنن یوز ایرانی یال داره صدمه‌ای به حفاظت نمی‌زنه اما اگر اطلاعات صحیح در دسترسشون بود، چقدر به حفاظت کمک می‌کرد؟

یوزپلنگ های آفریقایی

متاسفانه فقط عکاس تصویر شش(محمد فرهادی‌نیا) و هفت (Greg Willis) رو می‌دونم.

اما چگونه کار یوزپلنگ به اینجا کشید؟
اتفاقات سیزده پست گذشته را جهت پاسخ به این سوال مرور می‌کنم.
از بزگترین مسائلی که کار را به اینجا کشاند، فاصله میان دانشگاه و فیلد بود. اساتید دانشگاه عموما به تولید علم در دانشگاه مشغولند و جز فعالیت‌های دانشجویانشان و پروژه‌های دانشگاه، ارتباطی با مناطق ندارند. بالعکس نسل ما بیشتر وقت خود را در مناطق سپری می‌کند تا دانشگاه. این شکاف از اصلی‌ترین دلایل شرایطی است که برای یوز ایجاد شده است. فکر می‌کنم ما در انجمن باید در گذشته تلاش بیشتری برای حضور اساتید در پروژه‌های حفاظتی انجام می‌دادیم. بدون شک علم اساتید و تجارب ما در مناطق می‌توانست کیفیت حفاظت را به مراتب افزایش دهد.
ما فعالان محیط‌زیست که بر گونه‌های مختلف کار می‌کردیم پروژه‌های مختلفی را به صورت سعی و خطا پیش بردیم. چه بسا دانشی که توسط اساتید خارجی دریافت می‌کردیم به مراتب بیش از اساتید داخلی بود.
در فعالیت‌های گروهی نیز این نسل جوان به همان اندازه که خلاق، توانمند و پیش‌رو بود،‌ کاستی‌هایی هم داشت. تجربه فعالیت‌ تشکل‌های گوناگون و از هم پاشیدن آن‌ها نمونه بارز این موضوع است. صدها نفر از این انجمن به آن انجمن رفتند. تشکل‌های جدید تشکیل داند. از آن‌ها هم خارج شدند. ما فعالان شاید به اندازه کافی پختگی کار گروهی را نداشتیم.این مسئله باعث شد همواره دلخوری‌ها بیشتر شود و هم‌افزایی‌ها کاهش پیدا کند.
دشمن اصلی در تمام این سال‌ها «انقراض» بود. اما به دفعات ما این دشمن را فراموش کردیم و همه چیز را فدای عقاید و منافع شخصی کردیم. همکاری جایش را به رقابت و مسابقه داد. بارها تلاش کردیم دوستانمان را از صحنه حفاظت حذف کنیم. مناطق و گونه‌ها را همچون دارایی شخصی در انحصار درآوردیم. هم اخلاق را باختیم و هم نبرد با انقراض را.
در این میان سرعت انقراض یوزپلنگ آن‌چنان پر شتاب بود که مدام از ما جلو می‌زد. طی پنج سال، آمار رسمی جمعیت یوزپلنگ از «بیش از صد فرد»، ابتدا به «کمتر از صد فرد» و سپس به «کمتر از هفتاد فرد» و نهایتا «کمتر از چهل فرد» رسید. در این میان ما بیشتر مشغول جنگیدن و سهم خواهی بودیم. تشکل‌ها و فعالین مستقل مدام یکدیگر را محکوم و فرصت کشی می‌کردند.
دولت نیز در دوران معصومه ابتکار تلاش کرد با انتشار آمار متورم از جمعیت یوزپلنگ برای خود اعتبار بخرد. کار به جایی کشید که گفتند روند جمعیت معکوس شده است! یعنی یوزپلنگ در حال افزایش است!! بدتر اینکه برخی مدعیان حفاظت یوز با این بازی سیاسی همراه شدند.
درکنار ادعای دولت، برخی نیز با خوش‌بینی غیر منطقی در برابر این ادعاها نقش غیرقابل بخششی در این روند داشتند. خوش‌بینی که همچنان نیز ادامه دارد و البته معتقدم پس از گذشت زمان بیشتر رنگ توهم گرفته است.
در طول تمامی این اتفاقات اما نقدی به شدت متوجه انجمن است. با اینکه فکر می‌کنم انجمن در بسیاری از شرایط می‌توانست بهتر عمل کند اما وقتی کم تجربگی خودمان و بی اخلاقی محض برخی بازیگران را مرور می‌کنم، هنوز نمی‌دانم انجمن بهتر بود چگونه عمل می‌کرد. برخی از تصمیمات انجمن ناشی از ملاحظات یوز بود. به‌طور مثال اگر به صورت عمومی اعلام می‌کردیم فلان فرد باعث شد انجمن مجوز دوربین‌گذاری و پایش در دوره ای نگیرد، تبعات اینکار چه می‌بود؟ قطعا محدودیت بیشتری برایمان به وجود می‌آوردند. بارها و بارها ما برای اینکه مجوز ورود به مناطق بگیریم مجبور شده ایم در خصوص بی اخلاقی‌ها، خیانت‌ها و انحصارطلبی‌ها سکوت کنیم. اما شاید بهتر بود سکوت نمی‌کردیم تا امروز افراد بیشتری بدانند چه کسانی و چگونه با دروغ و انحصارطلبی بزرگترین خیانت را به یوز کردند. حین تلاش برخی برای آسیب زدن به ما و البته دیگر بازیگران عرصه حفاظت که با آن‌ها همراه نمی‌شدند، یوز در حال منقرض شدن بود. شاید بهتر بود در مقابل رانت‌خواری هدفمند دولتی، درو کردن منابع و روابط، تخریب عمدی ذینفعان و مافیا بازی؛ سکوت نمی‌کردیم. امروز که کار از کار گذشته به این‌ها فکر می‌کنم. آن‌روزها سعی کردیم با اخلاق جواب دهیم. اما امروز به یقین رسیده‌ام که در این خصوص اشتباه کردیم. بهتر بود از ابتدا نسبت به این قضیه شفاف عمل می‌کردیم. شاید وضعیت یوز بهتر از الان بود.
این اصطکاک‌ها باعث شد بسیاری از مطالبات به نحو احسن انجام نگیرد یا به بی‌راهه رود. شرایط امنیتی سال‌های اخیر هم مزید بر علت شد. نهاد‌های امنیتی استان‌ها مجوز دوربین‌گذاری نمی‌دهند. تحریم‌ها و کرونا روابط بین‌المللی را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. ساده‌ترین ابزار کار ما که دوربین تله‌ای است، به مثابه یک ابزار جاسوسی و امنیتی تبدیل شده و زمزمه‌های غیرقانونی شدن آن به گوش می‌رسد.
از سوی دیگر هر چه انقراض جدی‌تر شد، افراد کمتری مشغول حفاظت بوند. یا بریدند و ترسیدند و یا مسیر زندگی‌شان عوض شد. هر چه که شد، کار یوز امروز به اینجا رسید.
به‌طور خلاصه، جوان بودن نسل حفاظتگران، فاصله دانشگاه و فیلد، بی اخلاقی، رانت‌خواری، سیاسی‌کاری، انحصار طلبی و تحریم کار را به اینجا رساند.
شانسی برای برگشت نیست.
هرچه هست امروز وضعیت یوزپلنگ خطرناک است و جمعیت در یک قدمی انقراض. باید دوباره متحد شویم. گذشته قابل اصلاح نیست و آینده تنها چیزیست که داریم. اگر اشتباهات را کنار بگذاریم، شانس بقا برای یوزپلنگ باقیست.
نُه شهریور، روز ملی یوزپلنگ ایرانی بود. روزی که تلنگری است تا فراموش نکنیم در چه جنگی هستیم. تنها دشمن تمامی ما انقراض است و هرکه در این جبهه می‌جنگد، فارغ از نام و عنوان و… دوست است. نه رقیب.

پایان
.
از همه رفقایی که با این چند پست همراه بودند ممنونم. می‌دونم طولانی شد اما واقعیت اینه که از این خلاصه‌تر نمی‌شد نوشت.
این‌ها را هم برای خودم نوشتم که یادم نرود چه بر ما و یوز گذشت، هم نوشتم تا باب گفتگو باز شود.
باید یادمان باشد نه ما دیگر این اشتباهات را کنیم، و نه نسل جدید راه ما را برود. شاید فردا برای دیگر گونه‌ها روشن‌تر بود.
💐💐💐

همانطور که پیش‌تر گفتم، وضعیت یوز در زیستگاه‌ها هیچ خوب نبود. تجربه نشان داده بود که فعالیت‌های جاری یوز را نجات نخواهند داد. آن همه تلاش شاید فقط انقراض را به عقب انداخته بود.
این بود که شروع کردیم تا سازمان را متقاعد کنیم روند تکثیر یوزپلنگ را در شرایط کنترل شده، جدی‌تر پیگیری کند. پیش از این، طرحی در سازمان تهیه شده بود که با عنوان «ذخیره‌گاه کویری یوزپلنگ» شناخته می‌شد. طرحی آنقدر بزرگ که اجرا کردنش غیرممکن بود. از کارشناسان خارجی کسب مشورت کردیم و پیشنهاداتی جهت اصلاح طرح به سازمان ارائه کردیم. سفری هم با معاون سازمان به آفریقای جنوبی داشتیم. تنها کشوری که جمعیت رو به رشد یوزپلنگ در جهان دارد. آن‌هم به واسطه پیگیری تکثیر یوزپلنگ در شرایط محصور. جلسات بسیاری برگزار شد. اساتید دانشگاه، کارشناسان مقیم داخل و خارج، دامپزشکان و… در جلسات دعوت شدند. مباحث را بالا و پایین کردند. در آخر به نظر می‌رسید سازمان به نتیجه رسیده. هرچند به نگاه من این روند بیش از آنچه نیاز بود طولانی شد.
دو یوزپلنگ ماده و یک نر در پارک پردیسان حاضر بودند که موفقیتی در تکثیر آن‌ها به دست نیامده بود. اولویت اول ادامه پروژه در تهران بود اما دستکم دو نگرانی وجود داشت.
اول اینکه نیاز به زنده گیری یوز نر از طبیعت بود چون به یوز نر پردیسان امیدی نبود و استان یزد تنها محل مناسب برای زنده گیری از نگاه عمده کارشناسان بود. البته استان یزد صریحا اعلام کرده بود که امکان زنده گیری و خروج یوز از استان وجود ندارد و پروژه باید آنجا انجام شود.
دوم اینکه بر اساس آمار، موفقیت تلاش‌های تکثیر در محدوده‌های چند صد هکتاری بیشتر از فنس‌های کوچک بود.
پس به مرور ما به ادامه پروژه در زیستگاه های یزد متمایل شدیم.
در بهار امسال اما همه چیز تغییر کرد. به یکباره تصمیم سازمان به انتقال یوزها به سمنان تغییر کرد. یوزها با حاشیه بسیار به سمنان منتقل شدند.
تا امروز استان سمنان برای آن‌ها فنسی قابل قبول با همراهی مشاوران خارجی اش مهیا کرده. پروژه شروع شده اما آینده آن مبهم است.
چرا مبهم؟ چون موفقیت این پروژه و نتایج حاصل از آن بستگی به اتفاقاتی دارد که تا پایان سال رخ می‌دهد.
در یزد که سال‌هاست شواهدی برای حضور ماده وجود ندارد، نرها زنده گیری میشوند؟
آیا حالا که پیر هستند، هنوز توان یادآوری دارند؟
آیا سمنان در جفتگیری و تولد یوزها موفق خواهد بود؟
باید منتظر بود.
.
در ادامه، تحلیلم را از اتفاقاتی که تا امروز روایت کردم خواهم نوشت.
.

عکس از یوزپلنگ آفریقایی

اوایل سال نود و چهار بود. ما درگیر پروژه ساغند بودیم. یک روز در راه آهن اردکان منتظر قطار بودیم. من و نوید سر این بحث می‌کردیم که چه زمانی باید به موضوع تکثیر در اسارت پرداخت؟ چطور و چه وقت متوجه می‌شویم که تعداد یوز آنقدر کم شده که باید تکثیر در محدوده‌های فنس‌کشی شده را جدی گرفت؟ چه زمانی باید به دنبال زنده گیری یوزهای وحشی رفت؟
نوید می‌گفت تا این نقطه راه زیادی داریم. هنوز از شرایط برخی نقاط مطمئن نیستیم. من هم اما این نگرانی را داشتم:«باید حواسمان باشد که انقراض غافلگیرمان نکند. باید از پیش آماده بود. وظیفه ما پیش‌بینی است.»
آنقدر گرم صحبت بودیم که نوید موبایلش را در پنل شارژ ایستگاه جا گذاشت!
این صحبت شاید شروع مشغله ذهن ما شد در حرف‌های بعدی و جلسات «برنامه یوز» انجمن. بعدها در انجمن تصمیم گرفتیم برای بدترین روزها آماده شویم. آسان بود؟ نه! به هیچ‌وجه. ابتدا باید از امیدمان کوتاه می‌آمدیم. تلخی را می‌چشیدیم و سخت‌ترین تصمیم‌ها را می‌گرفتیم. کنفرانس خبری سال ۹۵ یکی از آن‌ها بود.
.
سال ۱۳۹۷.
بچه‌های میراث هنوز تعیین تکلیف نشده بودند. صد وصله ناجور به دوربینگذاری زده بودند! با این حال درخواست دوربین گذاری در میاندشت دادیم. دوربین‌ها را هم فرستادیم وزارت اطلاعات تا تایید کند. حراست سازمان در تهران و خراسان شمالی همراهی کردند تا دوربین گذاری ها متوقف نشوند و نشدند.
آن‌زمان مهندس ظهرابی معاون محیط طبیعی سازمان شده بودند. گره بسیاری از کارها باز شده بود. برای اولین بار در تمام سال‌های کاری، جلسات مستمر برنامه ریزی و هماهنگی با معاونت داشتیم.
در جلسات «برنامه یوز» به اجماع رسیدیم که بالاخره آن روزی که از آن بیم‌ناک بودیم رسیده است. خیلی وقت بود که خبر خوشی از یزد و خراسان جنوبی نمی‌رسید.
کرمان هم که هیچوقت خبر ویژه‌ای نداشت. کسی نمی‌دانست در آنجا چه خبر است. به دلیل مین‌گذاری‌ها و عبور اشرار، دوربین گذاری امکان‌پذیر نبود. تنها خبر قابل توجه سال‌های اخیر، مرگ یوز خراسان جنوبی در آنجا بود. یعنی تنها یوزپلنگ ثبت شده در این سال‌ها، یوز یک استان دیگر بود. یوزپلنگی که به نام «پویان»(تصویر۱) می‌شناختیم.
سال نود و هفت زمانی بود که باید یک پله دیگر در نبرد با انقراض عقب می‌رفتیم. باید تا دیر نشده، فکری به حال تکثیر یوز در شرایط کنترل شده می‌شد.

.
ادامه دارد
.
پی‌نوشت:
در انجمن، تصمیمات کلان در خصوص حفاظت از یوز در جلسات «برنامه یوز» گرفته می‌شود. کارشناسان مرتبط با یوزپلنگ در این جلسات به صورت مستمر شرکت می‌کنند.

اتفاقات مشابه پست قبل در سال‌های نود و پنج و نود شش کم نبود. برای اینکه خط اصلی را گم نکنیم، آن ماجراها و پشت پرده‌ها را سر فرصت خواهم گفت.
بیست و هشت مرداد نود و شش بعد از سخنرانی هومن جوکار در موزه‌ هنرهای معاصر، با طاهر قدیریان، مرتضی اسلامی، ریحانه جمالی و فرزانه هاشمی قدم زنان به وی کافه فلسطین رفتیم. غیر از یوز، از در و دیوار صحبت شد اما یک گفتگو برایم یادگار ماند.
طاهر کنار من نشسته بود. وقتی حرف از معدود راه‌های نجات یوز می‌زدیم، جمله ای با این مضمون گفت: کار یوز تموم شده و نمیشه نجاتش داد.
انتظار این جمله رو از کسی همچون طاهر نداشتم. گفتم هنوز زوده برای این جمله. لبخندی زد و سری به نشانه عدم تایید تکان داد.
روزهای بعد به این فکر می‌کردم که چطور طاهر کار یوز رو تموم شده می‌دونست ولی نزدیکانش می‌گفتند حتی کار یوزپلنگ به اعلام هشدار هم نرسیده!(هنوز هم برخی بعد سه سال همین عقیده را دارند). این تناقض از کجا می‌آمد؟ شاید طاهر هم از پسشان برنیامده بود. فرصت نشد دوباره ببینمش و بیشتر ازش بپرسم. در واقع آن روز، آخرین روزی بود که او و هومن جوکار را دیدم.
چندماه بعد بچه‌های میراث پارسیان بازداشت شدند. داستان‌های تلخ بچه‌ها را همه می‌دانیم پس شرح لازم نیست.
بعد از آن ماجرا، فقط آن چند نفر از بازداشت شدگان که اهل بیابان و حفاظت بودند از عرصه حذف نشدند.
خیلی‌ها ترسیدند و دیگر پیدایشان نشد.
برخی ناامید شدند و دیگر پیدایشان نشد.
برخی را دیگر به مناطق راه ندادند.
خیلی از حامیان هم از کمک به یوز پا پس کشیدند و کار را سخت‌تر کردند.
و البته برخی هم آب گل‌ آلود برای ماهیگیری و بلکه شنا یافتند و تا توانستند ……
تمام آن تلخی، غم و دلهره‌ها برای ما فراموش نشدنی هست و خواهد بود. اما این همه ماجرا نبود.
بعد از آن اتفاق؛
من
تو
او
جای خودشان رو به «ما» بودن داده بودند. بالاخره میان خودمان با هر اختلافی بازهم اگر گوشت هم رو می‌خوردیم، استخون هم رو که دور نمی انداختیم. می‌انداختیم؟
حالا می‌شد از این «ما» راه نجات یوز ساخت. «ما»یی که خیلی وقت پیش و با خواست خودمان باید شکل می‌گرفت، به بدترین حالت ایجاد شده بود. مسیر پیش‌رو سخت‌تر از آن شده بود که می‌توانست به خاطرمان خطور کند. اما چاره چه بود؟
.
ادامه دارد…
.
عکس تزیینی است. عکس دوربین تله ای انجمن از «آرش» در پناهگاه حیات وحش نایبندان طبس

بهار سال نود و شش بود. اندکی از التهاب اتفاقات سال نود و پنج دور شده بودیم. همچون قبل تلاش داشتیم تا از درِ همکاری با مخالفان، منتقدان و تخریب کنندگان انجمن در آییم. چه بهانه‌ای بهتر از ده سالگی گرامیداشت روز ملی یوزپلنگ ایرانی؟
با دفتر مرتبط در سازمان محیط زیست مکاتبه کردیم و گفتیم حالا که وضعیت یوز در شرایط بحرانی قرار گرفته است، بهتر است تا تمامی فعالین حوزه حفاظت از یوزپلنگ کنار هم قرار گیرند تا اثری قابل توجه برای حفاظت ایجاد کنیم. واکنش مثل همیشه این بود:«چقدر عالی! چه ایده خوبی!»
اما نتیجه هم مثل همیشه بود. برگزاری جلسه را تا اواخر مرداد یعنی تا جایی که ممکن بود عقب انداختند. وقتی با اعتراض جدی ما مواجه شدند، جلسه برگزار شد. سه گروه غیر دولتی و نماینده سازمان در جلسه حضور داشتند. گفتند ایده ای برای برگزاری ندارند پس ما ایده‌مان را مطرح کردیم. توافق کردیم نماینده‌ای مردمی و بی طرف انتخاب کنیم تا برای مسائل اصلی یوز پول جمع‌آوری کند و تمامی گروه‌ها کمپین بی‌طرف را پرومُت کنند و در انتها در یک کارگروه، برای هزینه کرد مبلغ جمع‌آوری شده تصمیم‌گیری کنیم. همگی روی موضوع خرید پروانه چرا توافق داشتیم.
به صندوق ملی محیط زیست، سامان گلریز، رامبد جوان و… هم در جلسه فکر کردیم که به عنوان جمع‌آوری کننده مبالغ مردمی کمپین انتخاب شود. قرار شد من پیش‌نویس طرح را بنویسم و برای شرکت‌کنندگان جلسه ارسال کنم تا هر چه سریعتر کار را شروع کنیم.
در گروه تشکیل شده (یادم نیست واتس اپ یا تلگرام) هیچکس جز من که فایل را منتشر کرده بودم حرف نزد، اعتراض‌ها هم فایده نداشت. گروه‌ را بدون حتی یک کلمه حرف، ترک کردند!
نزدیک روز یوز بودیم و مثل همیشه حرف های قشنگ، در جلسه باقیمانده بود و روی دیگر سکه خودنمایی می‌کرد. مثل تمامی تجربه‌های پیشین از این میزان بی اخلاقی شگفت زده بودیم!
عکس این پست برای ما در انجمن فراموش شدنی نیست. این عکس یادآور دهمین سالروز گرامیداشت روز ملی یوزپلنگ است که انجمن به‌دلیل انتظار برای مدعیان فرصت بزرگی را از دست داد. آن سال انجمن برای اولین بار پس از ده سال، جز انتشار این پوستر، فعالیت دیگری را انجام نداد. آن سال برای ما درس بزرگی بود و فرصتی بزرگ برای اطلاع‌رسانی در خصوص یوزپلنگ از دست رفت. اعتماد به افراد بی اخلاق، اشتباهی بود که دیگر نباید تکرار می‌شد.
.
لازم بود بیشتر از این موضوع رو شرح بدم اما با سانسور فراوان نوشتم چون نیمی از افراد درگیر موضوع الان نمی‌توانند داستان خودشان را تعریف کنند.

مشکلات پس از آن کنفرانس خبری تمام نشد. شنیدیم که از سازمان با ادارات شهرستان تماس گرفته بودند که مصاحبه کنند و حرف ما را تکذیب کنند. جز رییس یکی از مناطق که باهم کار نکرده بودیم، کسی مصاحبه نکرد. از متن مصاحبه بر می‌آمد که خبر اشتباه از ما به ایشان داده‌اند.
در مابقی مناطق که کار کرده بودیم هیچ تکذیبی منتشر نشد. نه اینکه الزاما همه عاشق چشم و ابروی انجمن بودند. بلکه می‌دانستند انجمن واقعیت را اعلام کرده است. واقعیتی که مذاق برخی خوش نیامده بود.
هدف فقط شکست دیوار سکوت نبود. هدف تغییر در وضعیت یوز بود و تکذیبیه هم ما را متوقف نمی‌کرد.
امضا جمع کردن بیش از یک ماه طول کشید. در آخر نه هزار و پانصد نفر طومار را امضا کردند. فرنوش کوچالی مسئول کمپین بود و نامه را در نهاد ریاست جمهوری ثبت و پیگیری کرد.
در پیگیری متوجه شدیم که نهاد به فرماندهی نیروی انتظامی، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان برنامه و بودجه، وزارت صنعت و معدن، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت راه و شهرسازی نامه هایی ارسال کرده است. دو پاسخ دریافتی جالب بود.
در اولین پاسخ وزارت صمت اعلام کرده بود که برای صدور مجوز بهره‌برداری از زیستگاه های میاندشت و توران حساسیت بیشتری به خرج خواهد داد.
دومین پاسخ از اختصاص بودجه یک میلیاردی برای ایمن سازی جاده عباس آباد خبر می‌داد (این رخداد الزاما نتیجه نامه نیست هرچند بر اساس گفته ابتکار، بی اثر نیز نبوده است).
همین نامه ها و جنبش در نهاد ریاست جمهوری برای ما کافی بود تا خیالمان از تغییر در سیاست گذاری های حفاظت یوز راحت شود.

سال بعد، یعنی ۱۳۹۶، اتفاقی عجیب برای ما رخ داد. خانم قاسم‌زاده که آن زمان مدیرعامل انجمن بود، حجمی از نامه را به من داد که از مبدایی نا معلوم برای انجمن ارسال شده بود. تمامی نامه ها دولتی و بین اداره کل راه سمنان و محیط زیست بود. با تعجب نامه ها را ورق زدم. خلاصه اش این بود:
سازمان محیط زیست و نماینده ‌های آن، پس از مکاتبات متعدد اداره راه، هنوز نقاط نصب فنس‌ها را مشخص نکرده بودند.
متعجب بودم که حالا پس از این همه سال بودجه هست، اداره راه آماده به کار، اما…
نمیدانم چه کسی این مکاتبات را برای ما فرستاده بود. اما سپاسگزارم که به ما فهماند چیزی تغییر نکرده و این قصه سر دراز دارد!
هنوز از خودم می‌پرسم، چرا همچین کاری کردند؟ چرا نقاط حادثه خیز را علیرغم درخواست اداره راه و تخصیص بودجه ارسال نکردند؟
.
ادامه دارد…
.
پ.ن:
مکاتبات را به سازمان ارسال کردیم تا بدانند قضیه به گوش ما رسیده. شاید به خود تکانی دهند.

سالن کنفرانس خبری، دانشگاه شهید بهشتی بود. از سالن که بیرون می‌آمدیم، خوشحال بودیم. انگار باری سنگین از دوش زمین گذاشته بودیم. هنوز میدان دانشگاه را دور نزده بودیم که تماس ها شروع شد. یک کانال تلگرامی به نقل از یک خبرنگار که در جلسه حضور نداشت، نوشته بود فقط دو یوزپلنگ ماده در ایران زنده مانده! همین کافی بود تا همه در سازمان علیه ما موضع‌گیری کنند‌. هرچقدر هم خبر اصلی منتشر شد، دیگر کسی خبر اصلی را ندید. چند روزی گذشت تا اینکه قرار شد سازمان کنفرانس خبری برگزار کند تا خود را از زیر فشار خارج کند. دوستی پیشنهاد کرد از موضع خود عقب بکشید تا تنش بخوابد. بخاطر مصلحت یوز قبول کردیم وگرنه چرا باید عقب نشینی می‌کردیم؟ مستنداتی که آماده کرده بودیم در خانه گذاشتیم و رفتیم به جلسه. آن دوست با سازمان هم صحبت کرده بود، قرار بود آن‌ها هم از موضع خود کوتاه بیایند. نماینده سازمان صحبت کرد، ما هم صحبت کردیم. آخر سر هم ما رو شستن و خشک کردند و پهن کردند. اما بازهم چیزی نگفتیم. بالاخره قرار بود همچنان با همین افراد یوز را حفظ کنیم و مجبور بودیم کمی نرمش کنیم! پیام اصلی منتقل شده بود و همین برایمان کافی بود.
نماینده سازمان در جلسه گفت: پایش های انجمن غیرقابل اتکاست. دوربین گذاری خاک بازی است! چهره‌ها را در آن جلسه هیچگاه فراموش نمی‌کنم. کسانی پس از تخریب انجمن، لبخند جای خشم را در چهره‌شان گرفته بود. جلسه تمام شد و با ناراحتی جلسه را ترک کردیم.
وقتی آسانسور به طبقه همکف رسید، معصومه ابتکار جلوی درب بود. ناراحت (و شاید عصبانی) رو به مرتضی اسلامی کرد و گفت:«این چه کاری بود که کردید؟» من گفتم:«راه دیگری برایمان نگذاشتید!» دوباره رو به اسلامی کرد و گفت:«به هر حال امروز در جلسه هیئت دولت، آقای آخوندی قول تامین پول فنس‌کشی جاده عباس آباد را داد.» عجیب بود. نه اینکه خبر به هیئت دولت رسیده بود و قرار بود جاده عباس آباد فنس شود. اینکه مدعیان حفاظت یوز چند طبقه بالاتر با لبخند از چزاندن ما دور هم شاد بودند و هیئت دولت چند ساعت قبل برای یوز تصمیم مهمی گرفته بود.
حالا ما هم لبخند بر لب داشتیم و از سازمان خارج می‌شدیم. کارمان را کرده بودیم و هنوز کارهای زیادی برای انجام دادن داشتیم.
.
ادامه دارد…
.
پی‌نوشت: از این جا به بعد، داستان مملو از درگیری های بین ما و دیگران است. می‌دانید که نمی‌توانم همه چیز را با اسم افراد و شفاف توضیح دهم چرا که برخی، امکان دفاع از خود را ندارند. یک روز این کار را خواهم کرد.